Czy zdarzyło Ci się kiedyś oceniać kogoś na podstawie jednego pozytywnego lub negatywnego wrażenia? Jeśli tak, to być może doświadczyłeś/aś efektu aureoli – psychologicznego zjawiska, które ma ogromny wpływ na nasze postrzeganie innych.
Efekt aureoli = efekt halo
Efekt aureoli, zwany także efektem halo, to tendencja do przypisywania pozytywnych lub negatywnych cech jednej osoby na podstawie jednego wrażenia lub jednej obserwacji. Na przykład, jeśli ktoś wydaje się sympatyczny lub atrakcyjny, jesteśmy skłonni przypisać mu inne pozytywne cechy. Nawet jeśli nie znamy go/jej dokładnie. Z drugiej strony, jeśli ktoś wydaje się nam nieprzyjemny lub nieatrakcyjny, możemy automatycznie przypisać mu negatywne cechy, pomimo braku dowodów na ich istnienie.
Ciekawą odmianą efektu aureoli jest zjawisko polegające na tym, że jeśli ktoś jest kompetentny lub odnosi sukcesy w jednej dziedzinie, mamy tendencję do przypisywania tej osobie kompetencji również w innych obszarach, nawet jeśli nigdy się nimi nie zajmowała.
Na przykład, jeśli ktoś jest doskonałym sportowcem, możemy automatycznie założyć, że jest sprawny w biznesie i może być autorytetem w nauce. Albo jeśli znany aktor gra charyzmatycznego biznesmena w filmie, wielu widzów zaczyna postrzegać go jako eksperta od prowadzenia firm.
To swoiste „przenoszenie” kompetencji z jednej dziedziny na inne wynika z naszej tendencji do upraszczania procesów poznawczych i tworzenia jednolitych schematów umysłowych dla danych osób. Po prostu łatwiej jest nam ocenić kogoś całościowo jako „kompetentnego”, zamiast przypisywać mu kompetencje tylko w określonych obszarach.
Z punktu widzenia psychologii, efekt aureoli może być wyjaśniony przez kilka mechanizmów:
Heurystyka dostępności – Ludzie mają tendencję do wykorzystywania heurystyk, czyli uproszczonych strategii myślenia, które pomagają szybko podejmować decyzje. Gdy jedna cecha osoby staje się „dostępna” w naszej świadomości (na przykład ich atrakcyjność fizyczna), stosujemy tę informację jako punkt odniesienia do oceny innych cech.
Wpływ pierwszego wrażenia – Pierwsze wrażenie często ma ogromny wpływ na to, jak oceniamy kogoś. Jeśli nasze pierwsze wrażenie jest pozytywne, jesteśmy bardziej skłonni szukać dodatkowych pozytywnych cech u danej osoby. Jeśli jest negatywne, szukamy potwierdzenia naszych negatywnych przewidywań.
Efekt potwierdzenia – Gdy już ukształtujemy sobie opinię na temat danej osoby na podstawie pierwszego wrażenia, mamy tendencję do interpretowania nowych informacji w sposób zgodny z naszym już istniejącym postrzeganiem. To oznacza, że potwierdzamy nasze pierwotne przekonania, ignorując lub minimalizując dowody przeczące.
Efekt aureoli może mieć szczególnie poważne konsekwencje w przypadku osób znanych, influencerów, aktorów czy innych osób publicznych tego rodzaju. Ze względu na ich rozpoznawalność i pozytywny wizerunek, mają oni ogromny wpływ na poglądy i zachowania wielu ludzi. Błędne przypisywanie im kompetencji czy autorytetów, których nie posiadają, może prowadzić do powielania ich poglądów i decyzji. Nawet jeśli są one błędne lub zupełnie nieuzasadnione.
Wielu fanów może zacząć bezkrytycznie przejmować poglądy danej postaci publicznej na tematy społeczne, polityczne czy naukowe. I to pomimo faktu, iż człowiek ten wcale nie jest ekspertem w tych dziedzinach. Tym sposobem sugerujemy się opinią znanego biznesmena na tematy bezpieczeństwa międzynarodowego, modelki na temat ekologii czy aktorki na tematy psychologii klinicznej. Nawet jeśli żadna z wymienionych osób nie ma z tymi sprawami na co dzień nic wspólnego. Taki „błąd aureoli” może skutkować rozpowszechnianiem się pseudonaukowych teorii czy dezinformacji.
Podsumowanie
Efekt aureoli może mieć istotne konsekwencje w naszym życiu codziennym. Może prowadzić do błędnych ocen innych osób oraz wpływać na nasze decyzje i interakcje społeczne. Dlatego ważne jest, aby być świadomym tego zjawiska i starać się podejmować decyzje oparte na rzetelnej analizie. Nie tylko na pierwszych wrażeniach czy uproszczonych ocenach.
